Βγαίνοντας από το αδιέξοδο
ΑΓΓΛΙΚΉ | ΙΤΑΛΙΚΉ | ΓΑΛΛΙΚΉ | ΓΕΡΜΑΝΙΚΉ |
Η Ευρώπη βρίσκεται σε κίνδυνο, παγιδευμένη ανάμεσα στην απειλή ενός εμπορικού πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την αβεβαιότητα της σύγκρουσης στην Ουκρανία, από την οποία εξαρτάται η ασφάλειά της. Η νέα πορεία της αμερικανικής πολιτικής έχει καταδείξει τη μη βιωσιμότητα μιας διχασμένης Ένωσης, ανίκανης να υποστηρίξει το Κίεβο και να υπερασπιστεί την οικονομική της κυριαρχία. Οι διαπραγματεύσεις για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2028-2034 θα μπορούσαν να αποτελέσουν ευκαιρία για την επανεκκίνηση της διαδικασίας μεταρρύθμισης των Συνθηκών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να χρησιμοποιήσει το βέτο του στο ΠΔΠ για να ζητήσει από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να κινήσει μια διαδικασία αναθεώρησης των Συνθηκών με στόχο την παροχή στην Ένωση πραγματικής δημοσιονομικής ικανότητας.
Βγαίνοντας από το Αδιέξοδο
Η επιτάχυνση της ιστορίας που βιώνεται τους τελευταίους μήνες κατέστησε ολοένα και πιο σαφές ότι η Ευρώπη πρέπει να καταστεί ικανή να ενεργεί ως ομοσπονδιακό κράτος απέναντι στις συντριπτικές απειλές που, από κάθε κατεύθυνση, θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια και την ευημερία των 450 εκατομμυρίων πολιτών της. Δυστυχώς, το τρέχον θεσμικό πλαίσιο - που εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα διακυβερνητικό σύστημα λήψης αποφάσεων - αναγκάζει την Ένωση να αγωνιστεί για την επιβίωσή της, παρεμποδιζόμενη από τα βραχυπρόθεσμα και συχνά αντικρουόμενα συμφέροντα των 27 κρατών μελών της.
Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί δραστικά με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει μετακινηθεί από μια πολιτική αποδέσμευσης από την Ευρώπη σε μια πολιτική κυριαρχίας στην ήπειρό μας. Στόχος είναι η δημιουργία μιας νέας διατλαντικής σχέσης βασισμένης στην υποδούλωση της Ευρώπης στο δόγμα «Πρώτα η Αμερική». Αυτή η μετατόπιση παραδείγματος ήδη παράγει σοβαρές συνέπειες, ιδίως στους τομείς της ασφάλειας και της οικονομίας.
Στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, οι δηλώσεις του Τραμπ - κατά καιρούς ανοιχτά εχθρικές προς τον Ζελένσκι - έχουν καταστήσει το μέλλον της αντίστασης του Κιέβου κατά της ρωσικής εισβολής εξαιρετικά αβέβαιο. Ενώ η στρατιωτική και τεχνολογική υποστήριξη των ΗΠΑ παραμένει απαραίτητη προς το παρόν-ειδικά όσον αφορά τις πληροφορίες και τις δορυφορικές δυνατότητες- οι πολιτικές και οικονομικές δεσμεύσεις έχουν μειωθεί σημαντικά. Αντιμέτωπη με αυτό το κενό, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγκάστηκε να παρέμβει. Ωστόσο, οι προσπάθειές της να διατηρήσει την υποστήριξη προς την Ουκρανία προχωρούν με δυσκολία, χαρακτηριζόμενες από βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των κρατών μελών, άνισες στρατιωτικές συνεισφορές και αδύναμο πολιτικό συντονισμό.
Σε μια προσπάθεια να κατευνάσουν τον Τραμπ και να εξασφαλίσουν τουλάχιστον ελάχιστη υποστήριξη από τις ΗΠΑ, οι Ευρωπαϊκές χώρες συμφώνησαν να αγοράσουν όπλα αμερικανικής κατασκευής για την Ουκρανία και να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες, στοχεύοντας στο 5% του ΑΕΠ εντός δέκα ετών. Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη στα τέλη Ιουνίου, η οποία καθόρισε αυτή τη δέσμευση, χαρακτηρίστηκε από μια υπερβολικά υποτακτική ευρωπαϊκή στάση απέναντι στην κυβέρνηση των ΗΠΑ - κάτι που κατέστη εμφανές από την δουλοπρεπή συμπεριφορά του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε προς τον Ντόναλντ Τραμπ. Ταυτόχρονα, το Ευρωπαϊκό σχέδιο επανεξοπλισμού έχει ως αποτέλεσμα κυρίως την ασύμμετρη ενίσχυση των εθνικών στρατών, χωρίς πραγματική πρωτοβουλία για την ανάπτυξη μιας κοινής αμυντικής πολιτικής.
Εξίσου κρίσιμη είναι η αυξανόμενη οικονομική ένταση μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία έχει πλέον κλιμακωθεί σε μια πλήρη εμπορική αντιπαράθεση. Η κυβέρνηση Τραμπ εργάζεται για την εισαγωγή ενός ευρέος συστήματος δασμών σε όλες τις ξένες εισαγωγές, με στόχο τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ, την προώθηση της εγχώριας αναβιομηχάνισης και -πάνω απ' όλα- την εξασφάλιση των απαραίτητων κεφαλαίων για την κάλυψη του κόστους του «Big Beautiful Bill», του νέου ομοσπονδιακού νόμου για τον προϋπολογισμό που ψηφίστηκε πρόσφατα από το Κογκρέσο.
Οι μεγάλες φορολογικές περικοπές για τις πλουσιότερες ομάδες και η σημαντική αύξηση των δαπανών για την άμυνα και τον έλεγχο της μετανάστευσης δεν μπορούν ρεαλιστικά να αντισταθμιστούν από τις δραστικές περικοπές κοινωνικής πρόνοιας που προβλέπονται στη νομοθεσία.
Σε επιστολή που απηύθυνε προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Τραμπ απείλησε να εισαγάγει οριζόντιους δασμούς 30% στις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις Ηνωμένες Πολιτείες - ένα μέτρο το οποίο, εάν θεσπιστεί, θα έχει αντίκτυπο συγκρίσιμο με ένα εμπάργκο σε πολλούς τομείς των ευρωπαϊκών εξαγωγών, ιδίως στις αυτοκινητοβιομηχανίες, τις χημικές και τις αγροδιατροφικές βιομηχανίες. Παρά την αυξανόμενη πίεση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μέχρι στιγμής υιοθετήσει μια προσεκτική, αν όχι υποτακτική, προσέγγιση. Αυτό καθίσταται ακόμη πιο προβληματικό δεδομένου ότι οι διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση των ΗΠΑ τέμνονται με ζητήματα ασφάλειας και την εξάρτηση της Ευρώπης από την Ουάσινγκτον σε πολλούς στρατηγικούς τομείς.
Οι Βρυξέλλες γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν έχουν την πολιτική μόχλευση και την ικανότητα να μεταφέρουν τη συζήτηση από το τεχνικό επίπεδο των εμπορικών συμφωνιών στην πραγματική αρένα της πολιτικής ισχύος, παρά το γεγονός ότι, δεδομένου του μεγέθους της αγοράς της, η ΕΕ θα είχε σημαντικό περιθώριο ελιγμών. Ως αποτέλεσμα, η Ένωση προσπαθεί να αποφύγει μια άμεση κλιμάκωση ανεχόμενη μια σειρά μονομερών παραχωρήσεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απαλλαγή που χορηγήθηκε στις αμερικανικές εταιρείες από τον ελάχιστο εταιρικό φόρο 15% που είχε συμφωνηθεί προηγουμένως σε επίπεδο ΟΟΣΑ.
Το βασικό ζήτημα, για άλλη μια φορά, είναι ότι το Ευρωπαϊκό μέτωπο απέχει πολύ από το να είναι ενωμένο και δεν παρέχει στην Επιτροπή την απαραίτητη πολιτική υποστήριξη. Ορισμένα κράτη μέλη -αυτά που είναι πιο οικονομικά ευάλωτα στα αντίποινα των ΗΠΑ- πιέζουν για μια πιο συμφιλιωτική γραμμή, ενώ άλλα απαιτούν μεγαλύτερη σταθερότητα και άμεση έναρξη αντιμέτρων. Ωστόσο, αυτή η φάση φαινομενικής αναμονής δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο. Εάν δεν επιτευχθεί μια αποδεκτή συμφωνία έως την 1η Αυγούστου, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να αναγκαστεί να δρομολογήσει μια δέσμη αντιποίνων, με κυρίαρχο τον πολυσυζητημένο φόρο ψηφιακών υπηρεσιών - ένα μέτρο που θα επηρέαζε άμεσα τις μεγάλες αμερικανικές τεχνολογικές πλατφόρμες που λειτουργούν στην Ευρώπη.
Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η ανθεκτικότητα του διατλαντικού εμπορίου, αλλά και η ικανότητα της ΕΕ να υπερασπιστεί την οικονομική της κυριαρχία σε μια παγκόσμια τάξη που διέπεται ολοένα και περισσότερο από τη λογική της ωμής βίας. Η στρατηγική του Τραμπ βασίζεται σε μια μορφή «οικονομικού γκαντερισμού»: απειλές,εκβιασμούς και μονομερείς επιβολές. Εάν τα ευρωπαϊκά κράτη θέλουν να προστατεύσουν τους πολίτες τους και να ξεφύγουν από το αδιέξοδο στο οποίο τα έχουν οδηγήσει οι διαιρέσεις τους, πρέπει να συμφωνήσουν να εξοπλίσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση με τα απαραίτητα εργαλεία για να αντισταθεί στις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου.
Σε αυτό το περίπλοκο πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε πρόσφατα την πρότασή της για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) για την περίοδο 2028-2034. Πρόκειται για μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού του προϋπολογισμού της ΕΕ και για να καταστεί πιο κατάλληλος (ή ίσως λιγότερο ακατάλληλος) για την αντιμετώπιση των πολλών απειλών για την επιβίωση της Ένωσης. Καταρχάς, πρέπει να σημειωθεί ότι το νέο ΠΔΠ θα φτάσει τα 2 τρισεκατομμύρια ευρώ - ελαφρώς περισσότερα από το τρέχον πλαίσιο που ορίστηκε το 2020 στα 1,074 τρισεκατομμύρια ευρώ, συν τα 750 δισεκατομμύρια ευρώ από το Next Generation EU.
Η νέα οικονομική αρχιτεκτονική προτείνει μια σημαντική ορθολογικοποίηση των προγραμμάτων δαπανών, με στόχο την απλούστευση της διοίκησης και την ενίσχυση της πολιτικής εποπτείας της Επιτροπής. Η πρόταση αντικατοπτρίζει επίσης μια βαθιά μετατόπιση στις πολιτικές προτεραιότητες της Ένωσης, με σημαντικές αυξήσεις στις πιστώσεις για τη διαχείριση της μετανάστευσης και την άμυνα. Θα συσταθεί επίσης ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, με προϋπολογισμό 409 δισεκατομμυρίων ευρώ, με στόχο την υποστήριξη της ανάπτυξης στρατηγικών τεχνολογιών.
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση του προϋπολογισμού, η Επιτροπή προτείνει την εισαγωγή νέων «ιδίων πόρων». Αυτοί περιλαμβάνουν την επέκταση των υφιστάμενων φόρων άνθρακα μέσω των μηχανισμών ETS και CBAM, μια συνεισφορά που συνδέεται με τα μη ανακυκλωμένα ηλεκτρονικά απόβλητα, μια σταθερή εισφορά στους ειδικούς φόρους κατανάλωσης καπνού και έναν φόρο στις μεγάλες εταιρείες με κύκλο εργασιών που υπερβαίνει τα 100 εκατομμύρια ευρώ. Επιπλέον, η Επιτροπή θα μπορούσε να δανειστεί έως και 150 δισεκατομμύρια ευρώ για την παροχή δανείων σε κράτη μέλη για στρατηγικά κοινά έργα.
Παρόλο που πολλοί παρατηρητές την θεωρούν μια φιλόδοξη πρόταση προϋπολογισμού, εξακολουθεί να μην ανταποκρίνεται στους στόχους δαπανών που ορίζονται σαφώς στην έκθεση Draghi για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης έναντι του αμερικανικού και κινεζικού ανταγωνισμού. Το πιο σημαντικό πολιτικό σημείο, ωστόσο, είναι ότι ακόμη και αυτός ο ελάχιστος εκσυγχρονισμός του προϋπολογισμού της ΕΕ φαίνεται απίθανο να επιτύχει, καθώς προσκρούει στους περιορισμούς που επιβάλλει το νομικό πλαίσιο των Συνθηκών. Τα άρθρα 311 και 312 της ΣΛΕΕ προσδίδουν στη διαδικασία έγκρισης του ΠΔΠ έναν έντονα διακυβερνητικό χαρακτήρα.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά τους ίδιους πόρους, απαιτείται ομοφωνία τόσο σε επίπεδο ΕΕ - εντός του Συμβουλίου - όσο και σε εθνικό επίπεδο, μέσω κοινοβουλευτικής επικύρωσης. Δεδομένων αυτών των περιορισμών, φαίνεται απίθανο ο προϋπολογισμός να εγκριθεί με τη μορφή που πρότεινε η Επιτροπή ,ιδίως δεδομένου ότι έχει ήδη προκαλέσει κριτική από διάφορες ομάδες συμφερόντων, την Επιτροπή των Περιφερειών και αρκετές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της γερμανικής.
Και όμως, το αντικειμενικό πολιτικό ζήτημα - η ζωτική ανάγκη να ξεπεραστεί το status quo και να εξοπλιστεί η Ένωση με τα ελάχιστα απαραίτητα εργαλεία για να διασφαλιστεί η ασφάλεια και η ανταγωνιστικότητά της - παραμένει ένα κοινό πρόβλημα για όλα τα κράτη μέλη, ακόμη και για εκείνα που είναι πιο απρόθυμα να αποδεχτούν μεγαλύτερη κατανομή πόρων και δαπανών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται έναν ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, επαρκούς μεγέθους και, πάνω απ' όλα, απαλλαγμένο από εθνικά βέτο, για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις παγκόσμιες και εσωτερικές προκλήσεις, από τις οποίες εξαρτάται επίσης η πολιτική και οικονομική σταθερότητα των επιμέρους κρατών μελών.
Οπλισμένες με αυτή την επίγνωση, οι φεντεραλιστικές και φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρέπει να χρησιμοποιήσουν τη διαπραγμάτευση για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) ως στρατηγικό μοχλό για να ξεκινήσουν ξανά τη μάχη για τη μεταρρύθμιση των Συνθηκών. Χάρη στο άρθρο 312 της ΣΛΕΕ, το Κοινοβούλιο έχει δικαίωμα αρνησικυρίας στην έγκριση του ΠΔΠ: αυτό το προνόμιο πρέπει να ασκηθεί αποφασιστικά για να αναγκαστούν οι κυβερνήσεις να κινήσουν τη διαδικασία αναθεώρησης των Συνθηκών, με στόχο να δοθεί στην Ένωση πραγματική αυτόνομη δημοσιονομική ικανότητα. Αυτή η μεταρρύθμιση θα πρέπει να περιλαμβάνει, ιδίως, την επέκταση της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας στην έγκριση τόσο της απόφασης για τους ιδίους πόρους όσο και του ίδιου του ΠΔΠ.
Αυτό το αίτημα έχει ήδη υποβληθεί από την Επιτροπή AFCO στο πλαίσιο της πρότασης μεταρρύθμισης της Συνθήκης που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Νοέμβριο του 2023. Το Κοινοβούλιο πρέπει επομένως να διατηρήσει το δικαίωμα αρνησικυρίας του επί του ΠΔΠ έως ότου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφωνήσει να συγκαλέσει Συνέλευση για τη μεταρρύθμιση της Συνθήκης. Σε αυτό το πλαίσιο, το Κοινοβούλιο πρέπει να αναζωογονήσει δυναμικά την συντακτική μάχη , θέτοντας στον πυρήνα της τη δημιουργία της ίδιας της δημοσιονομικής ικανότητας της Ένωσης, μια μάχη που πρέπει να υποστηριχθεί ενεργά από όλες τις κυβερνήσεις που επιθυμούν να οδηγήσουν την Ευρώπη έξω από το αδιέξοδο και να αναζωογονήσουν τη διαδικασία πολιτικής ολοκλήρωσης.
Η Ευρωπαϊκή Επιστολή εκδίδεται σε 7 γλώσσες υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Luciano Bolis σε συνεργασία με την Ένωση Ευρωπαίων Φεντεραλιστών.
Η δραστηριότητα αυτή συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της επιχορήγησης του έργου